Ο επισκέπτης φθάνοντας στην Κάτω Παύλιανη συναντά το Μνημείο των πεσόντων της μάχης της Παύλιανης, η οποία έλαβε χώρα στις 3 Ιουνίου 1943. Η μάχη της Παύλιανης υπήρξε μια από τις κορυφαίες αναμετρήσεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Ρούμελης με Ιταλικές δυνάμεις οι οποίες ενεργούσαν την πρώτη εκκαθαριστική επιχείρηση στην περιοχή της ελεύθερης Ελλάδας.Το σχέδιο αντιμετώπισης στήθηκε και 60 Παυλιανίτες με μια ενίσχυση 140 αντρών από Κουμαρίτσι και Γαρδικάκι και 300 ανταρτών της εφεδρείας που ρίχτηκαν στη μάχη. 1500 Ιταλοί αποδεκατίστηκαν σε μερικές ώρες.
